Lo pastre Toenon

« Soi nascut a Dauquièrs parròquia de Morlhon
Cresi d’ager 20 ans e m’apèli Toenon
N'ai pas jamai que sachi ajut cap de paire
N'ai pas jamai sentit los potons d’una maire
Mès me dison qu’un jorn, bèl coma un grun de milh,
Me trobèron tot nud jos un pè de persilh,
Que lo campanièr me prenguèt, me portèt a La Vila
Dins aquel grand ostal fach per èstre l’asile
Dels paures, dels vièlhs e dels mainats
Que degús vòl pas prener e que son abandonats.
Quand agèri 10 ans, d’aquí me sorti(gu)èron
E dins aqueste mas per pastre me lo(gu)èron.
Lo mèstre qu’èra un valent, un borrèu de trabalh,
Nos disiá : “Vòli pas de fenhants a l’ostal !”
E totes los vailets, nos teniam a la re(g)a
Sachent que per un res nos auriá cercadas bre(g)as.
Pendent quauque temps, gardèri mon tropèl,
Sans que res vengue troblar mon cervèl.
Mès li aviá dins un mas de dins lo vesinatge
La filha d’un pagés a pus près de mon atge,
Que de temps en temps, quand partiái per gardar mon tropèl,
De darrèr lo carrèu me gitava un còp d’èlh.
Èra pas, se volètz, precisament polida
Mès m’agradava a ieu.
E tant qu’aurai de vida, totjorn me sovendrai,
Ieu, paure deslaissat,
Dels uroses moments qu’al pè d’ela ai passat.
Qu’èra aimabla Treson !
Son cur plen de tendressa,
Ambe quna amistat donava una careça…
Un divendres matin, vos parli de tres ans,
Èra lo vint-a-sièis d’a(g)òst,
Son monde èran pels camps,
Me fa(gu)èt signe ambe la maneta,
Qu’èra tota soleta.
Jutjatz se sia(gu)èri lèu montat dins sa cambreta…
“T’aimi, Toenon,
E per z'o te provar daissa-te far un poton.”
Tot mon sang se virèt amb aquela paraula,
Vegèri mila lums,
E s’al pè de la taula m’èri pas retengut,
Ieu cresi qu’auriái emblaimat,
Del troble que me fa(gu)èt lo plaser d’èstre aimat.
Dos o tres jorns après, un ser a la tardièra,
Me balhèt per boquet un bocin de bruièra.
“Garda aquel ramelet, te portarà bonur,
Car dins cada floreta, ai embarrat mon cur.”
Lo prenguèri en tremblent, en sarrent sa maneta,
E l’anguèri rescondre al fons de ma tireta.
Qu’èri content ! Que tot me pareissiá polit !
Los prats èran pus verds, l’anhèl pus desgordit,
Lo solelh pus lusent, l’èrba pus abondenta,
Lo mèstre pus aimable e lo lièch pas tan dur.
Tot èra tot planièr, crebavi de bonur !
Treson, de temps en temps, als seunses escapava,
E, urosa, al pastural galopava.
Nos sesiam totes dos sus l’erbeta,
E los èlhs dins los èlhs,
Daissàvem bordelar los motons, los anhèls.
Quand lo printemps tornava,
Que los prats èran en flors e los aures en saba,
Fasiam d’una broqueta un parelh d’estuflòls,
E pifràvem totes dos coma de raussinhòls.
Quand aviam set, al rivatèl posàvem d’ai(gu)eta.
Per aténher un prunèl, li fasiái esquineta.
E quand veniá lo moment de se caler quitar,
Tot en nos embracent, nos disiam : “A deman !”
Aquò durèt aital pendent quauquas annadas.
Dont no’n trachèrem pas tant que sia(gu)èron lèu passadas…
Mès lo bonur pòt pas durar totjorn.
I aviá coma pertot d’aquelas vièlhas sorcièras,
Que n'an pas d'autre mestièr que d’èstre cancanièras,
Qu’a tòrt e a travèrs la lenga lor prús,
E que parlan inocentament sans esparnhar degús.
Una d’aquelas sèrps, bestial que val pas gaire,
De nòstra amistat, averti(gu)èt sa maire :
“Sètz aquí plan tranquilla, vos, e lo pastre Toenon,
Escupís pas pels èlhs a la vòstra Treson…
Los ai vistes plan so(v)ent, dins la prada barrada,
Mème un jorn Toenon de plan prèp la sarrava…
Sabètz qu’un malur es tant lèu arribat…
Prenètz garda, Toenon n’es pas pus un mainat !”
Z’o se tenguèt per dich, la maire,
E dempèi aquel jorn, mon aimabla Treson,
Se desòla e se plora…
Lo dimenge matin, en anent a la messa,
Me sonritz, sembla me dire :
“Per ieu, Toenon, i a pas pus de bonur…
Patissi coma tu de nòstre grand malur…”
Ieu qu’èri fresque coma un gabre,
Ai magrit, ai secat, soi pas pus qu’un cadavre…
Vivi pas pus, en ieu, tot marcha per ressòrt,
Que cal patir, Mon Diu, valdriá mai èstre mòrt…
Cada jorn vau gardar al mème pastural,
Mès per Treson, i a pas pus moièn de sortir de l’ostal…
Me sesi sus un ròc o sus una paret,
Sòrti de jol camiàs mon pichòt ramelet,
E repassi tota la jornada,
De bonurs qu’agèri l’autra annada.
Cèrqui Treson, Treson pertot,
Treson la tant aimada.
E quand me vesi tot sol,
Mon cur s’abronda e plori a mon sadol.
Mon fidèle Bricon, que coneis ma tristessa,
Me ven lecar las mans, me gemís, me careça.
El sol e lo Bon Diu coneisson mon torment.
En passent davant la crotz, ieu quiti mon capèl,
E quand ai establat, dins mon lièch me vau jaire,
Per cercar lo repaus mès lo sòm ven pas gaire.
Dos meses n’i a que fau lo mème trabalh,
Sans jamai trobar res per solatjar mon mal.
S’èri sabent, riche o lectur, me fariái tot de suita
Capelan, capucin, trapista o jesuita
Mès pastre soi nascut e pastre me caldrà morir
Mès mon cur serà teun, Treson, juscas a la fin. »