La comuna dels alienats

La comuna dels alienats
« Me sovene pas plan del nom de la comuna,
Lo mèra, un omenàs que n’aviá pas granda fortuna,
Ni gaire d’instruccion, reçachèt del Prefèt
Una letra que lo derotèt d’a fèt.
Plaçat dins un país que d’esprit èra paure,
Sans mai d’explicacion, lo Prefèt voliá saure
Quantes aquela comuna aviá d’alienats.
Per faire son rapòrt e romplir sos estats.
Lo mot d’“alienat” troblava nòstre mèra
Que n’aviá pas jamai dorbit cap de dictionèra.
El lo compreniá pas. Va trapar l’adjoent
Per veire se ne sabiá mai qu’el sus aquel poent.
Lo trapèt sul camin, que partissiá a la caça.
L’arrèsta e li fa part de ce que l’embarrassa.
L’adjoent legís l’escrich, las lunetas sul nas,
E ditz : “O sabiái ben, quand ère jovenàs,
Quand anave a l’escòla aviái d’inteligença,
Mès, en se faguent vièlh, l’òm pèrd la sovenença.
[Per respondre al Prefèt te cal melhor informar,
Se n’as pas uèi lo temps, o faràs ben deman.”]
Totes dos, sul camin, fasián trista figura,
Quand entendèron darrièr rotlar una voetura,
E lo mèra di(gu)èt : “ Aquò’s Mossur Jacàs,
Lo notari, se li sometiam lo cas ?
– Faràs plan”, ditz l’adjoent e perseguèt sa rota.
E lo mèra pensèt : “Que l’ase te fota !
[Aquò podiá jamai melhor s’endevenir :]
Aquel òme es sabent, aicí ne cal finir.”
Lo capèl a la man, ganha donc la voetura.
Lo notari, vegent que preniá la postura
D’un òme que vòl saure un rensenhament,
Saluda e son chaval arrèsta sul moment.
“Qué desira Mossur ? – Tenètz, o vos vau dire,
Ne soi coma confús, sai que vos vau far rire…
Vesètz aquí ce que lo Prefèt m’a envoiat,
E comprene pas plan lo mot d’“alienat”.
[Mon adjoent atanben n’a pas tròp sovenença,
Mès vos o sauretz ben, que sètz plen de sciença.”]
Lo notari, rient de sa naïvetat,
Li di(gu)èt d’un ton plen de gravitat :
“Los alienats ? Mès son los que van lo dimenge a la messa.
En fèt de religion sai pas se n’avètz gèssa.
I a de Prefèts aital qu’aiman d’èstre rensenhats,
O benlèu quauques blagurs li vos an desinhats.”
[Nòstre mèra respond, plen de reconeissença :]
“Mercí, Mossur Jacàs, que vos ai d’obligença !”
E lo seras vengut, nòstr’òme fòrt content,
Va trapar l’adjoent e li ditz :
“Sabes que Jacàs es sabent, el a sachut lo mot.
[Cossí, quand l’òm sap res, cal sofrir lo martire.
A l’escòla jamai soi presque pas anat,
Tu Francés atanben, ne seràs estonat,]
Vòl dire : los que van lo dimenge a la messa.
[– Fa mal avure pas de sovenença gèssa,
Ditz l’adjoent, aquel mot d’autres còps l’ai sachut,
Mès ara, sul moment, lo sens m’es pas vengut.
Per qu’aquò marcha aital, sabes de qué cal faire ?]
Es dimenge deman e sans fatigar gaire,
[E de manièira a far las causas coma cal,]
De la glèisa nos plaçarem sul portal,
E comptarem lo monde a la fin de l’ofice.
Se retardam d’un jorn, per un còp n’es pas vice.”
Ce que fosquèt dich, fosquèt fach.
En fèt d’alienats, se’n trapèt un escach.
E per se despachar, de paur d’una semonça,
A l’ostal de l’adjoent van dire la responsa :
“Vos, Mossur lo Prefèt, nos avètz demandat
Quantes aviam aicí d’alienats :
N’i a cinc cent quaranta-tres pas que dins la comuna.
Avèm de religion, s’avèm pas de fortuna.
Pòdon tornar comptar, n’i a pas ni mai ni mens,
E lo mèra e l’adjoent son compreses, au mens.”
Quand lo Prefèt reçachèt la missiva,
Di(gu)èt : “Es un cas plan curiós que m’arriba :
Cinc cents alienats pas que dins un endrech !
Mès totes los del departament lai son totes anats !
Per lo mèra e l’adjoent, o crese que de rèsta,
Aqueles dos o son, ne pariariái ma tèsta,
Mès un vilatge entièr de cabords, crese pas,
Una enquèsta vau far, per esclarcir lo cas.” »