Lo Costovin de Laguiòla

« Ieu, ai conescut Charlon en 1930 a Laguiòla. Aquò n’èra un Costovin, cacha pruna, biu lo vin, de Camporiès en Viadena que veniá cada sabte vendre al mercat del mes de mai al mes de novembre sas fruchas als Montanhòls.
Ai, paure monde, vos pòde dire que n’èra qualqu’un, lo Charlon. Veniá a Laguiòla ambe son ase e son carreton. Nautres, les enfants, l’esperàvem tota la setmana. A pena lo solelh levat, l’ausissiam arribar al Torral de Laguiòla dempièi Lo Boisson de Pi(g)assa, al jorn duèi disparetut, e l’anàvem esperar sul camin grand al cap de la montada de la Bòria-Nòva.
Al cap de la montada, a gaucha, i aviá alara una fònt d’ai(g)a fresca, fresca, e jamai tarida, qu’emplissiá un grand nauc. Aquí, Charlon fasiá la pausa. Clutava lo lanternon de la carriòla encara esclairat, pausava lo foet e laissava son ase biure un copet. D’aquel temps, el trempava dins lo nauc son mocador roge e se lo passava pels pòts, per las maissas e pel morre. Un momenton de bonur. Disiá, el, qu’aquò lo desravilhava après l’escorsa de la nuèch que veniá de passar, de Camporiès a Laguiòla. Mai de trenta-cinc quilòmèstres. Aital Charlon fasiá sa pausa e se fasiá polit e escarvilhat abans de dintrar a la vila.
Al cloquièr, picava sèt oras del matin e, a sèt-e-mièja Charlon, a pè, menava son ase encabestrat, per la brida, en passent per la violeta jusc’al pè de l’escalièr de la Genevièva de Ricard, sus la plaça Prat, al cap del Valat ont i aviá lo mercat de las fedas les grands jorns de fièira.
Aquí arribat, en premièr luòc, delargava son ase Fromenton e lo menava tot drich a la remesa de l’aubèrja chas Gotalhon. Aquí, dins la remesa, mancava pas de fen dins la grícha e i aviá pro plaça per se jaire e s’espaurugar sul jaç. L’ase èra redèrs, recaptat e a l’abric.
E Charlon, content, se'n tornava al carreton per descargar les panièrs, las boirèlas e las descas cubèrtas de fleçadas. Aicí, dirai que Charlon preniá lo temps de biure un copet abans lo trabalh. Pièi, quitava lo capèl e lo pausava coma un relicaire sus la grasa la pus nalta de l’escalièr. En segond luòc, tornava passar lo mocador roge pel cap pièi lo fasiá secar sus la segonda grasa. Alara, debotonava lo còl de sa blòda blua, alçava las calças de velors, abans de cargar les esclòps. N’èra pas luènh de uèch oras, l’ora de la plaça. Vos dirai pas res de la barba e dels pèlses rossèls de Charlon, paure Charlon, deviá pas avere lo temps d’anar al coifur les jorns de fièira o de mercat.
N’èra pas tanpauc un òme ordinari. Èra el que devinava lo temps, lo solelh o la plèja coma un magician.
Al carreton, amb lo foet e lo lanternon, me cal pas oblidar un grand paraplèja blu que lo parava, a l’ocasion, de la plèja o del solelh.
E Charlon, tot còp nos cantava una cançoneta :
“Anarem a Pèiralada,
Manjarem de calhada,
E biurem de bon vin,
Arri, arri mon rossin,
Que deman anarem al vin !
Aoè, ladilaleta, leta, leta !
Aoè, ladilaleta, leta, lè !”
Nautres, les enfants, l’escotàvem en badent e lo fintàvem de près, coma al jorn duèi nòstres pichons enfants agachan les òmes que se'n tornan de la planeta Mars o de la luna.
De qué nos portava Charlon sul carreton ? Un mistère. Anàvem totes ensemble descobrir les tresòrs d’aquel Ali Babà. Un momenton encara…
Cal dire qu’a l’epòca de 1925-1930, a la montanha de Laguiòla, se culhissiá pas mai de frucha als òrts del Batut qu’al Capèl de Fèrre, al Puèg del Lop o a La Crotz de Boet. Alara, pas un aure fruchièr n’èra enracinat a Laguiòla.
E Charlon èra d'un altre monde : lo monde de la frucha, lo monde dels Costovins. La prima, a la bona sason, Charlon nos portava un curvelhat de cerièiras rojas coma son mocador. L’estiu, aquò n’èra de perons bandarèls, de prunas a pena maduras o un faissal de pomas verdas que nos fasián venir l’ai(g)a a la boca pas que de las veire. Quand l’estiu èra passat, veniá lo temps de la vendémia e de las castanhas. Charlon n’èra un castanhaire e un vendemiaire de premièira borra. Portava a-n-aquel moment de plenas boirèlas de rasims vispres o amadurats, e de descadas de castanhas rossèlas. E atanben, per sos amics, resconduts dins una saca, tres o quatre pintons d’ai(g)ardent, que pagava pas les drichs de passa a la Republica.
Charlon, pr’aquò, n’èra pas un volur, trimava per ganhar sa vida, del matin al ser e pensava a far plaser a tot lo monde. Per nautres, les enfants, se fasiá un briat cosinièr. Sus una lampa a petròl, nos fasiá cuèire a l’ai(g)a, dins una caçairòla, per cinc sòus, una vintena de polidas castanhas, e amb una gulha e de fial, nos fasiá un colièr, ço disiá un chapelet, que nos pausava al torn del còl. E nosautres, no'n anàvem aital arnescats a l’escòla ambe la corrija de castanhas cuèchas. Èrem fieròts coma Artaban. Pel camin del Valat, tot còp, tiràvem sul fial del colièr e cruscàvem una castanha. Tot lo bonur d’un altre monde ! Cal dire que nòstre damantal negre ne portava fòrças traças pegosas en arribent a l’escòla. Mès alara, Dius nos perdona, rescondiam lo chapelet dins las pòchas de las bragas e me sovene que caliá pas bolegar d’un caire a l’altre, sul banc de la classa, per pas tròp esclafar las castanhas abans la recreacion. Lo mèstre, un brave Ussard de la Republica, n’èra tan brave òme que coneissiá nòstre manètge e laissava passar. Clutava solament les uèlhs e fasiá semblant de pas res veire les jorns de fièira per pas nos raubar nòstre plaser, nòstre bonur d’enfants de la tèrra a la descobèrta del monde. Èra, el, un bon mèstre filosòfe.
Aital anava la vida en aquel temps passat ont Charlon lo Costovin de Camporiès doblava lo mèstre d’escòla les grands jorns de mercat o de fièira de Laguiòla. Ieu, quand pense a-n-aquel temps passat, les salude totes dos. »