Tres enfantons

« Èra tres enfantons que èran dejà sols, pardí. Avián lo paire, partiguèt a la guèrra, e la maire moriguèt.
Puèi, i aviá pas que la mameta o mairastra, sai pas cossí o apelavan.
E los podiá pas veire, los fasiá tibar de talent, donava pas per manjar.
E un còp, pardí, los voliá pèrdre.
Alara, i aviá fach una espèça de pompet, a la clòcha que se fasiá un còp èra.
E alara, los aviá preses luènh, dins un travèrs plan pindolut.
Mès que lo pus pichon aviá remplit las pòchas de favas.
E alara, pel camin, las aviá semenadas.
E quand soguèron alà, l’autra i estampèt aquel pompet. Los autres, per l’anar atrapar, se’n anèron e l’autra, dins aquel temps, se’n anèt. Mès que, en agent mesas de favas pel camin, se tornèron trobar aqueles tres enfantons. Tornèron a l’ostal.
Mès ça que la, los tornèt prene un autre còp encara plan pus luènh. Un autre pompet, sai que…
Mès que aviá pres de blat. E se tornèron pas trobar, los aucèls lo li avián amassat pel camin.
E alara, cossí faire quand tornèron de s’arrapar, pardí, d’aquel travèrs.
Mès pèissas, montavan sus un aure…
E la filha i disiá :
“Veses res, frairon ?
– Non, sorron !
– Monta un briat pus naut !
– Veses res, frairon ?
– Non, sorron !
– Monta un briat pus naut !
– Veses res, frairon ?
– Vesi un ostalon !
– E ben, buta-z-i l’escaboton !”
Totes tirèron per aquel escaboton.
E soguèt l’ostal del Drac.
E i aviá pas que la Draga, el i èra pas.
Ie diguèt :
“Vos gardarai ben mès lo Drac, quand vendrà, vos manjarà.”
Cossí faire ?
Un s’amaguèt darrèr la pòrta, l’autre darrèr lo soc de l’ola, l’autre darrèr la balaja. Èran pas plan gròsses, saique…
E lo Drac, quand arribèt :
“Um, um ! Sentissi de carn de crestien !
– Vai-te’n que siás una bèstia !
– Um ! Te disi que sentissi de carn de crestien !”
E sortiguèron aqueles enfantons… Sai pas, los mangèt pas.
Pas que lo pus pichon que i disiá que caliá que faguèssa veire lo det cui e, quand seriá gras, lo manjariá.
Bòn.
En aquel temps, la filha trapèt una coeta de rat en balajant e lo li balhèt.
Alara cada jorn, fasiá veire la coeta de rat.
Mès que s’engraissava pas. Cossí faire ?
La perdèt
E pièi, calguèt que faguèssa veire lo det.
Alara lo det, mès que s’engraissèt e lo calguèt manjar.
Mès que, aquel jorn, que èra anat cercar de Dragons e los autres, la maire, la Draga i aviá fach veire lo camin, sabiá lo camin per tornar partir.
E alara, te tuèron la vièlha e la i fa(gu)èron còire e tot, la taula mesa e tot.
Quand arribèt lo Drac, tot èra tot mes.
E se metèt a taula.
Mès que quicòm ie disiá a las aurelhas :
“Manjas ta femna ! Manjas ta femna !”
Se levava mès la vesiá al lièch.
Se tornava sièire.
“Manjas ta femna ! Manjas ta femna !”
Se lèva, pardí, va veire.
Lèva los acatatges de sul lièch, lo cap i rebordelèt jol lièch.
AIara partiguèt, pardí, per los anar cercar e anava veire.
En passent, trapèt un òme que laurava.
“M’avètz pas vistes passar tres enfantons, un chaval magre, un canh cortin ?
– Me disètz que soi un coquin ?
– Nani, vos disi pas aquò. Vos disi s’avètz pas vistes passar tres enfantons, un chaval magre, un canh cortin ?
– À, nani !”
Anèt un briat pus luènh, trapèt un desrabaire de lin e o disiá talament vite, pardí.
“M’avètz pas vistes passar tres enfantons, un chaval magre, un canh cortin ?
– Me disètz que desrabi pas plan lo lin ?
– Nani, vos disi pas aquò. Vos disi s’avètz pas vistes passar tres enfantons, un chaval magre, un canh cortin ?
– Si, fa(gu)èt, per vos dire la vertat mès portavan las tripas a bèls braçats.”
Alara, l’autre s’en anèt darrèr un ginèst e se fotèt un còp de cotèl pel ventre ; puèi, aviá las tripas.
E en aquel temps, los enfants èran partits e arribèron a son ostal.
E aqueles…, los dos enfants fasián menuisièrs e la filha ie fasiá la popòta.
E la mameta totjorn encara la veniá veire.
“E que sètz polida, Madomaisèla. Que sètz polida amai bèla, mès s’aviatz aquela ai(gu)eta aval dins aquel prat de la Glòria, aquí dins un besalon que fa deçà-alà, deçà-alà, seriatz ben pus polida amai pus bèla.”
L’autra se fot a plorar, pardí.
Quand arribèron los enfants :
“E de qué as ?”
E de tot.
E l’autra o i contava, pardí, qu’èra venguda, e lai anèron quèrre dins un botelhon.
E totjorn se bolegava aquela aiga dins aquel botelhon.
“Ò, que sètz polida !”
Tornèt lo lendeman.
“Que sètz polida, Madomaisèla. Que sètz polida amai bèla amb aquela ai(gu)eta que fa deçà-alà … Mès s’aviatz aquela pometa aval de sul pomièr del prat de la Glòria, qu’es roja e blanca, seriatz ben pus polida amai pus bèla.”
Totjorn plorava.
“Mès, bon sang, de qué as que totjorn ploras ?”
E ie contava, pardí, e lai anavan quèrre.
Èran polidas aquelas pomas. Èran rojas e blancas. Èran polidas. E las metèt sus la cornicha, amai l’ai(gu)eta.
Bòn.
Lo lendeman, encara tornèt.
“Jès, que sètz polida, Madomaisèla, aquela pomeleta… Aquela pomeleta roja e blanca aquí, aquela ai(gu)eta que fa dèça-alà. Que sètz polida, Madomaisèla, que sètz polida amai bèla, mès s’aviatz aquel aucelon aval qu’es sul pomièr al fons del prat de la Glòria, que fa de sus una brancòta sus l’autra, de sus una brancòta sus l’autra, seriatz ben pus polida amai pus bèla.”
E ara, los enfants lai anèron, pardí.
Quand arribèt, totjorn plorava.
Li anèron…
Trapèron lo fusilh, per lo tuar.
E lo prumièr fotèt un còp de fusilh. Tòmba mòrt.
Lo segond trapa lo fusilh e, un autre còp de fusilh. Tòmba mòrt.
L’autra, la vièlha sai que, l’agachava. Li ditz : “Ten, los avètz aval totes dos que son mòrts.”
Çò ditz : “Aquel aucelon, l’an pas tapat. Anatz-li, vos. E trapatz lo fusilh e ensajatz de lo mancar pas. E aquel aucelon, vos dirà : “Donatz-me lo vam ! Donatz-me lo vam !”
E li diretz :
“Tornatz-me la vida a mos fraires ! Tornatz-me la vida a mos fraires !”
Lai anèt, pardí.
Trapa lo fusil e lo manca pas. E alara lo tua.
E l’aucelon, pardí :
“Donatz-me lo vam ! Donatz-me lo vam !”
– E tornatz-me la vida a mos fraires !
– E ben arraba-me una plometa dejós cada mon aleta e passa la li pels pòts”
L’autra o fa, pardí.
E los enfants tornèron en vida.
E alara totes tres tornèron a l’ostal.
I faguèron una gàbia a-n-aquel aucelon. E parlava aquel aucelon.
E la vièlha totjorn lo tornava veire.
“Digas, siás ben contristat duèi, parlas pas ?
– Quand parlarai, parlarài ben que tròp.”, i fasquèt l’aucelon.
En aquel temps, lo paire arriba. Tornèt de la guèrra.
E alara, aquel aucelon, e ben, li contèt tot, tot çò que s’èra passat.
E aquel aucelon, aquo èra l’arma de sa maire e lo botelhon, l’aiga que fasiá deçà-alà, aquò èra lo sang, e la poma aquò èra lo còrs e èra tot entièr.
Fa que, alara, aquel aucelon tornèt recontar tot çò que s’èra passat de la vida dels enfants. »