Fabre e rodièr
Introduction
Maître du fer et du feu, le forgeron (fabre) était un artisan indispensable à la vie rurale puisqu’il fabriquait et réparait les outils, ferrait et soignait les bêtes et rendait mille et un services à tous. En Rouergue, il était à la fois forgeron, maréchal, taillandier et vétérinaire.
Pour ferrer les bovins, il disposait d'un travail à ferrer (congrelh, ferrador, trabalh).
La fabrication des roues et des instruments aratoires associait les métiers du bois et ceux du fer. Le charron était appelé rodièr en occitan (ròda : roue). Le Ségala a longtemps conservé l’usage des ròdas soquièiras sans bandage métallique et sans rayons. Il y avait aussi les ròdas boscassièiras et les ròdas bastardas.
Très souvent, la femme du fabre tenait un café, cela permettait à la clientèle (practica) de patienter.
Traditionnellement, le fabre faisait crédit et n’était payé, parfois en partie en nature, qu’une fois par an, en fin d'année. Dans les temps anciens le paiement en nature, forme d'échange (escambi), était fréquent. Cette pratique s’est longtemps maintenue sur le Ségala pour l’affûtage des outils qui n’obligeait pas le fabre à faire l’avance du fer.
Ethnotexte
Bernard MARRE
né en 1923 à La Bastide-l'Evêque, décédé en 2015.
Transcription
Occitan
Français
Lo pus grand trabalh, aquò èra de far las ròdas. El fasiá las ròdas e las farrava. Mès i a d’airals que lo rodièr fasiá las ròdas e lo fabre las farrava, nautres aicí [a La Bastida], o fasiam tot.
E lo pepin, el, èra especializat sus las voeturas a chavals.
Del temps dels meuses parents aquò èra sustot las ròdas, los carris, lo cambet de las dombaslas que èran en fraisse, las traseiras…
Las ròdas de carri, lo boton se fasiá en garric e apèissas se metèron a lo far en acacià. Los riats èran de garric e apèissas los fa(gu)èron en acacià e lo taulat èra de garric. Per las carretas de chavals, lo taulat e lo boton èran de fraisse e los riats de garric o d’acacià. Lo fraisse es pus solide, s’ascla pas tant. Per contra, se perirà pus vite, mès, las carretas, aquò èra pas coma los carris, las laissavan pas defòra.
Quand los bandatges arribèron, quand la ferralha arribèt, ieu cresi que arribèron en mème temps los utisses per trabalhar lo fèr.
De pus vièlh, se fasiá las ròdas boscassièiras. Las prenián atanben per dintrar lo fen.
Quand las ròdas en fèr comencèron de venir, los anciens, quand èran pels bòsces disián :
“Lo fèr fa perir la gleva…”
Alèra, fasián las ròdas boscassièiras. Aquò èra una ròda que, mai rotlava, mai s’encunhava. Los riats èran coma de cunhs. Lo taulat, èra çò mème. Fasián exprès de laissar mai de boès decont li aviá mai d’usura. Aquò fa que, al debut, las ròdas boscassièiras fasián un bocinon coma aquò… Quand rotlavan. Ieu, n’ai pas jamai vist far mès n’ai pro entendut parlar.
Dins lo temps, fasián los carris a palses ambe pas qu’una caramanha o doas caramanhas. La caramanha, aquò èra una travèrsa traucada ont se margavan los palses. Fasián los palses ponchuts.
Apèissas, se metèron a far de carris a tambors qu’apelavan. Plegavan las ròdas e aquò permetiá d’elargir los carris.
La pèrga dels carris èra en garric, las paumèlas èran de garric atanben mès la pèrga èra ambe de boès verd e las paumèlas de boès sec e los timons de boès verd. Los palses se fasián cossí que sia(gu)èsse.
Arribava sovent que lo monde portavan de boès. Alèra, se portavan un pesal de castanhièr per far los palses, los fasiam en castanhièr. Mès, enfin, mai que mai aquò èra lo garric. L’avantatge del castanhièr èra que endurava lo missant temps.
Fasiam de carrugas atanben, de tombarèls per portar de fems. La pèrga èra en garric e las pòsses, lo plancat, èra de castanhièr.
Las carretas, elas, èran de fraisse.
Pagavan en natura, certenament, mès aquò dependiá los clients. Nautres, n’aviam un, quand reglava, portava una barrica de vin. Mès pagavan pas qu’un còp, per Nadal. Caliá far l’avança. »
Pas de traduction pour le moment.